Paul van Tongeren is in Leven is een Kunst te bescheiden

BOEK

Paul van Tongeren Leven is een kunst. Over morele ervaring, deugdethiek en levenskunst. Klement Pelckmans, Zoetermeer, 2013.

In januari van dit jaar las ik een artikel in Filosofie Magazine, getiteld 'Kunnen we omgaan met het onverwachte?'. Een hoogst interessant interview met Paul van Tongeren, hoogleraar ethiek aan de Radboud Universiteit en die van Leuven. De man had behartigenswaardige levenslessen in petto. We zijn niet eens meer in staat om uitdrukking te geven aan dat wat ons leven betekenis verleent. Het meest treurige voorbeeld hiervan is de schraalheid van veel hedendaagse geboortekaartjes. Van Tongeren maakt ons ook een illusie armer: de ingrediënten voor het goede leven hebben we niet in eigen hand. Zonder de dichters gebeurt er niets. Kortom: een aanval op, zo u wilt een afrekening met de maakbaarheid van het geluk.  Ik was gegrepen. En besloot terstond om zijn boek aan te schaffen.



Dat boek is zeer de moeite waard, maar helaas toch ook een beetje een tegenvaller. De levenslessen uit het interview komen in het boek maar zeer mondjesmaat voor het voetlicht. In plaats daarvan wijdt de auteur zijn eerste twee hoofdstukken (zo'n kleine honderd bladzijden) aan beschouwingen over de aard en de functie van ethiek en de hermeneutiek. Dat had voor mij niet gehoeven. Die hoofdstukken voelen als huiswerk, als corvee. Het boek komt langzaam op gang, ik ben zo bang dat lezers daardoor afhaken.


De waarde van passiviteit

Van Tongeren beschrijft vervolgens zes perspectieven op het goede leven. De klassieke deugdethiek van Aristoteles, de christelijke interpretatie en vernieuwing daarvan, de Nietzsche-variant, de moderne levenskunst van Schmid en Dohmen, de psychoanalytische benadering en zijn eigen positie. Die laatste valt het best te duiden als de ethiek van de kunstenaar. De kunst verzoent ons immers met dat wat in het leven ondraaglijk blijft, de kunst helpt ons om het futiele en het fragiele van het menselijke bestaan onder ogen te zien. "Het ware geluk is voor de mens niet weggelegd, wel momenten van geluksgevoel", aldus Van Tongeren. Hij maakt daarbij dankbaar gebruik van de christelijke traditie die -  sterker dan Aristoteles en Nietzsche- de nadruk legt op de waarde van passiviteit. We moeten kunnen ontvangen wat ons in het leven gegeven of juist onthouden wordt. Doe eens wat minder je best, is zijn boodschap. Met nauwelijks verholen weerzin neemt Van Tongeren daarmee afstand van de benadering van Dohmen en Schmid.


Voor wie kan dit boek interessant zijn?

Voor iedereen die troost zoekt in dit leven. Voor iedereen die zich interesseert voor de historische ontwikkeling van het denken over het goede leven. En tot slot voor iedereen die zich realiseert dat de vele handboeken met recepten voor een gelukkig leven, iets tragisch in zich herbergen. Hoe harder je je best doet, hoe verder dat geluk vaak verwijderd is. Of zoals mijn moeder ooit verzuchtte: we moeten leren inzien dat het ploeteren is in dit leven.


Eindoordeel

Het artikel in Filosofie Magazine bood mij uiteindelijk meer dan het boek. En dat is toch wel jammer. Het is doodzonde dat Van Tongeren zo weinig woorden wijdt aan zijn eigen positie. De man is te bescheiden. Mijn advies. Breng zo spoedig mogelijk een nieuwe druk uit, comprimeer de eerste twee hoofdstukken en besteed ten minste een heel hoofdstuk aan je eigen ethiek. Dat geboortekaartje, mijnheer van Tongeren! Dat geboortekaartje: hoe zou u dat ontwerpen?


Paul Strijp
Italie, zomer 2013