Translate

zaterdag 7 september 2013

De Aarde is plat 3.0 van Thomas L. Friedman: survivalgids voor individu, bedrijf en staat



BOEK
Thomas L. Friedman  De aarde is plat. Ontdekkingsreis door een geglobaliseerde wereld. Editie 3.0 Nieuw Amsterdam Uitgevers, dertiende druk, Amsterdam, april 2009.


U haalt uw warme maaltijd vast wel eens bij een fastfood restaurant. Dat gaat doorgaans best snel: u bestelt, u rijdt door en betaalt om vervolgens uw maaltijd iets verderop af te halen. Zonder dat u het in de gaten heeft, kan uw bestelling worden verwerkt door een callcenter dat op een afstand van duizenden kilometers ligt. Dat callcenter neemt een digitale foto van u, koppelt die aan uw bestelling en stuurt foto plus bestelling terug naar de keuken van het restaurant. Het callcenter doet dit nu eenmaal zorgvuldiger en sneller dan het restaurant zelf. En elke seconde telt in deze branche.



Eén van de vele voorbeelden uit dit standaardwerk van Thomas L. Friedman. Een boek dat eigenlijk de titel How to survive in a global world? zou moeten dragen. In bijna 700 pagina's beschrijft Friedman de krachten die werkzaam zijn in onze moderne, globale wereld. En laat hij genadeloos de onvermijdelijke gevolgen zien voor individuele werknemers, voor bedrijven en voor regeringen. Grijp je kansen, luidt zijn devies. Dat klinkt allemaal erg Amerikaans. Toch is het aardige, bijna paradoxale van zijn boek dat de aanbevelingen dateren van vóór de krediet- en eurocrisis, maar niettemin actueler zijn dan ooit.






Ik zal hieronder de globalisering volgens Friedman kort weergeven. Om die te laten volgen door de gevolgen voor individu, bedrijf en regering. Tot slot dien ik mijn wensenlijstje in voor de 4.0 van Friedman. Want die moet er snel komen!


Globalisering volgens Friedman: van verticaal naar horizontaal

In essentie is globalisering volgens Friedman een proces waarbij wereldwijd de macht gelijker wordt verdeeld. Die herverdeling vindt plaats onder invloed van een tiental ontwikkelingen die hij platmakers noemt. Krachten die de aarde 'plat' maken en voor een open speelveld zorgen. De belangrijkste platmaker is uploading: de mogelijkheid om eigen ideeën, produkten en diensten online te plaatsen. Als mensen dat in groten getale doen, ontstaat volgens Friedman een enorm innovatieve kracht: die van gemeenschappen. Hij laat zien dat mensen bereid zijn om in gemeenschappen veel met elkaar te delen. Die bereidheid komt voort uit het belang dat zij hechten aan collegiale beoordeling. Op die manier verdwijnen verticale topdown structuren en ontstaan nieuwe vormen van horizontale samenwerking.


Geen excuses meer als individu

Daar sta je dan als individuele werknemer. Onzeker over je toekomst in deze snel veranderende wereld. Friedman laat je niet los, maakt je bewust van je mogelijkheden en spoort je aan tot actie. En voegt er dreigend aan toe: Als het niet gebeurt, dan is het omdat jij het niet doet! Zo, geen excusus dus. In de moderne geglobaliseerde wereld is iedereen een publieke figuur, iedereen heeft de mogelijkheid om de rest van de wereld alles te laten weten wat hem of haar goeddunkt. Uploaden maar. Niemand is meer de baas, als werknemer beschik je tegenwoordig over evenveel informatie als de mensen aan de top van een bedrijf. Van die mensen ben je dus ook steeds minder afhankelijk. Je kunt tegenwoordig als individu concurreren, zelfs met internationale bedrijven. Friedman geeft een paar mooie voorbeelden hoe grote bedrijven soms op de knietjes naar briljante 'nerds' kruipen. En last but not least waarschuwt hij: zorg dat je niet inwisselbaar wordt, zorg voor je eigen onmisbaarheid.

Bij het lezen dacht ik meermalen: eigenlijk zou het UWV een samenvatting van deze 3.0 moeten verstrekken aan werkzoekenden die zij begeleidt.


Doe als bedrijf waar je goed in bent

Bedrijfsprocessen worden tegenwoordig in deelprocessen opgesplitst. Elk deelproces dat gedigitaliseerd kan worden, wordt verplaatst naar dat deel van de wereld waar de toegevoegde waarde het grootst is. Dat kan dus betekenen dat een bedrijfsproces met zeven deelprocessen in zeven verschillende landen wordt uitgevoerd. Friedman presenteert een keur aan bedrijfsstrategieën: homesourcing, outsourcing, insourcing, off-shoring, post-ponement. Het gaat je bijna duizelen. Maar zijn boodschap is glashelder: doe waar je goed in bent, de rest besteed je uit.


Een regering moet dromen, niet terugkijken

Als echte Amerikaan gebruikt Friedman zijn kennis van de wereld ook om te onderzoeken hoe de States hun leidende positie in de wereld kunnen behouden. Een open speelveld is prachtig, maar het gaat er natuurlijk wel om het eigen land de machtigste te laten blijven. Hij maakt een scan van de Verenigde Staten. Een aantal elementen uit die scan zijn ook voor ons land relevant. Laat ik er drie noemen.

Eén. Friedman toont zich een voorstander van het opruimen van belemmeringen voor vrijhandel. Maar in een enkel bijzinnetje stelt hij een zeer essentiële vraag: welke fricties voor vrijhandel vormen bronnen van identiteit? Met andere woorden: je kunt niet elke belemmering zo maar opruimen, sommige zijn te zeer verbonden met het wezen van een land. Een vraag die wij ons in Nederland te weinig gesteld hebben en die op dit moment met de mogelijke overname van KPN hoogst actueel is. Een maatschappelijk debat over deze vraag is zeer wenselijk, al is het maar om te voorkomen dat we achter de feiten blijven aanhollen. Wat willen wij als Nederland behouden in deze globale wereld? De parlementaire commissie privatisering / verzelfstandiging overheidsdiensten die in opdracht van de voorzitter van de Eerste Kamer de gang van zaken rond de enthousiaste privatisering in ons land onderzocht, heeft ook te weinig oog voor deze bronnen van identiteit. Bij privatisering gaat het primair om de balans publiek - privaat. Daarbij hebben we ons altijd te weinig gerealiseerd dat alles wat je privatiseert, ook op enig moment door een groot internationaal bedrijf 'van Nederland vervreemd' kan worden. Nu dat bij KPN dreigt, breekt de paniek uit.

Twee. Friedman vraagt veel aandacht van zijn regering voor het belang van onderwijs. Mutatis mutandis kan dit appel ook aan de Nederlandse regering worden gericht. Zowel voor de exacte wetenschappen als voor de liberal arts. Verrassend genoeg houdt Friedman -in navolging van iemand als Martha Nussbaum- een vurig pleidooi voor onderwijs in literatuur en muziek. Vakken die de creativiteit en de empathie bevorderen. Vakken ook die wijsheid kunnen creëren in een wereld van informatie-overvloed.

Een derde element dat aan de Nederlandse regering geadresseerd kan worden, is het belang van politieke verbeelding. Dat kan volgens Friedman moeilijk onderschat worden. Ook in Nederland klinkt herhaaldelijk de roep 'om een visie', de visie van een staatsman. Onze premier heeft de grootste moeite om aan die verwachting te voldoen. Eigenlijk was premier Balkenende de laatste die enigszins aan deze verwachting tegemoet kwam door ons land op te roepen weer een VOC-mentaliteit te kweken. Met een enkel zinnetje laat Friedman zien hoe pijnlijk deze oproep eigenlijk was. "Wanneer herinneringen dromen gaan overschaduwen, is het einde nabij".

Nederland wordt op dit moment wel eens smalend het lelijke eendje van Europa genoemd. In heel Europa voorzichtig economisch herstel, maar niet bij ons. Hoewel onze uitgangspositie nog altijd goed is, laat Friedman een huiveringwekkend voorbeeld zien van een land dat vanuit een veelbelovende positie wegkwijnde. Mexico. En van een land dat het tegen alle verwachtingen in, heel goed deed. Ierland. Het kan verkeren. Onze regering zij gewaarschuwd.


Wensenlijstje voor de 4.0

Friedman moet snel een 4.0 uitbrengen. Waarom? Omdat hij ons moet laten zien wat de gevolgen van de krediet- en de eurocrisis voor de globalisering zijn. In zijn 3.0 benadrukt hij meermalen dat het knappen van de internetzeepbel eind jaren negentig, niet het einde van de globalisering betekende. Integendeel, dat gaf er juist een geweldige impuls aan. Hoe zit dat op dit moment, met een wereldwijde crisis waarvan niemand de complexiteit overziet?

En oh ja. Als Friedman dan toch een 4.0 schrijft, neem dan deze twee tips meteen mee. Zie ze als mijn kritiekpunten op de 3.0. Probeer de aandacht wat minder eenzijdig te richten op India en China. Landen waar Friedman duidelijk het vaakst komt. Een beschrijving van de processen in economisch sterke landen als Rusland, Brazilië, Zuid-Afrika en Turkije maakt het boek evenwichtiger. En treed in een volgende versie de anti-globalisten iets serieuzer tegemoet. Die worden nu toch met een licht dédain 'weggezet'. Beschrijf uitvoeriger dan nu het geval is, hun argumenten. En reageer daar zakelijk op.


Paul Strijp, 7 september 2013